کرونا، بچه ها و قصه ها
به گزارش مجله فان پی سی، خبرنگاران ؛ فاطمه نعمتی- 8 اکتبر روزِ بچه هاست. البته همه روزها را باید برای بچه ها بدانیم؛ ولی هدف نام گذاری در تقویم کشورها و تقویم جهانی همین است؛ که یک موضوع را بهتر و بیشتر بشناسیم. روز جهانی کودک هم فرصتی است برای اینکه دنیای بچه ها مان را با فکر متمرکزتری آنالیز کنیم. این روزها هم که گره خورده به بیماری کرونا. بیماری ای که بزرگ و کوچک نمی شناسد و همه مان را درگیر نموده است. بچه ها را هم، شاید فکر کنیم کمتر؛ اما ما هنوز متوجه آسیب ها و اثرات واقعیِ کرونا بر آن ها نیستیم. بچه ها در این برهه زمانی خیلی چیزها را از دست داده اند. شاید پدرومادر، خواهروبرادر، دوست و هم کلاسی، امکانات تفریح و تفریح، مدرسه و بازی و ... . اثراتی که مثل آدم بزرگ ها با کلمات از دهان شان بیرون نمی آید و در دل و فکر بچه هاه شان باقی می ماند؛ ولی بالاخره باید راهی برای جبران این کمبودها پیدا کرد و دست روی دست نگذاشت. چه راهی؟ پیشنهاد ما ابزاری قدرتمند و کاربلد مثل داستان ها و قصه هاست. آن ها می توانند تا حدی کمبودهای آموزشی، احساسی و خلاقیت بچه ها را جبران نمایند.
به بهانه روز جهانی کودک می خواهیم به این موضوع بپردازیم که قصه ها در زمان کرونا چه قدر می توانند به بچه ها مان کمک نمایند تا زندگی بچه هاه شان را ادامه دهند. درس و مدرسه، دوستی، ارتباط با خانواده، خلاقیت و سرگرمی.
قصه درمانی؛ روشی ویژه برای کمک به بچه ها
در ابتدا به سراغ یکی از روان شناسان حوزه کودک و نوجوان رفته ایم که به ما درباره کرونا و آسیب های روحی به جای مانده بر فکر بچه ها بگوید. چه آثاری دیده شده است یا باید مواظب چه آثاری باشیم که به راحتی قابل تماشا نیستند.
عطیه میرزاامیری اهل اصفهان است و در رشته روان شناسی کودک ونوجوان تحصیل نموده است. او نمونه های مختلف آسیب کرونا بر بچه ها را مشاهده نموده است و در این باره می گوید:
کرونا فشارهای روحی زیادی به والدین وارد نموده است. این فشارها رفتارهای غیرمعمول متعددی مانند وسواس، افسردگی یا اضطراب را فعال نموده. اگر قبل از کرونا نهفته بودند، اکنون آشکار شده اند. بالتبع، والد که مضطرب می گردد این فشار و استرس را به بچه اش هم منتقل می نماید. فکر کودک در این شرایط مختل می گردد و از نظر روانی آسیب می بیند.
از سوی دیگر، تعطیلی مدرسه باعث شده است که بچه ها گوشه گیرتر شوند. روابط اجتماعی و مهارت های زندگی را با تأخیر یاد بگیرند و از آن مهم تر نمی دانند برون ریزهای روانی را کجا و کِی انجام دهند؛ برای مثال: اگر در مدرسه در زمان زنگ های سرگرمی برون ریزهای روانی خود را انجام می دادند، اکنون همه این ها در خانه شان خلاصه می گردد و هیچ فرصت معاشرتی هم ندارند، درنتیجه آن برون ریز روانی را هم ندارند و به صورت ناهنجار برون ریزی می نمایند. مثل پرخاش زیاد، اضطراب زیاد، بهانه گیری، انجام ندادن تکالیف و از این دست رفتارها.
بخشی از اثرات کرونا بر بچه ها اکنون دیده می گردد، و بخشی هم در آینده؛ اما اگر همین حالا والدین، معلمان و متخصصان بتوانند صدمات روحی به وجودآمده را جبران نمایند، می توانند از مشاهده این رفتارهای ناهنجار در بزرگسالیِ این بچه ها جلوگیری نمایند.
این روان شناس حوزه کودک ونوجوان درباره استفاده از قصه و داستان در فرایند درمانی بچه ها می گوید:
در کار درمانی از قصه به طور ویژه استفاده می گردد. مقاله های فراوانی درباره تأثیر قصه درمانی بر روی انواع و اقسام اختلالات بچه ها و نوجوانان آنالیز و نوشته شده است و بیشتر آن ها هم تأثیرهای معناداری داشته اند. خیلی از مقاله ها نشان می دهند که قصه درمانی برای بچه های بیش فعال هم کاربرد داشته است. اما نکته ای که در این بحث خیلی مهم است، انتخاب نوع قصه و کتاب و روش خواندن آن برای بچه است. یعنی آن متخصص یا والد در ابتدا باید بداند که چه کتابی انتخاب کند. چون کتاب ها همان قدر که می توانند برای بچه ها خیلی مفید و راه گشا باشند، همان طور هم می توانند آسیب بزنند. پس روش انتخاب و روش خواندن کتاب برای بچه مهم است. معمولا والدین کتاب های آموزش مستقیم را انتخاب می نمایند و در حین خواندن کتاب هم بارها به طور علنی از کودک شان می پرسند و به او می گویند که چی یاد گرفتی؟ یاد گرفتی که کتاب درباره فلان مسئله چی گفت؟ و ... . این روش نتیجه مثبتی ندارد. آن مفهوم به بچه آموزش داده نمی گردد و ممکن است از کتاب خواندن هم دور گردد. [چون در زمان های سرگرمیِ او، کتاب خواندن برایش همراه با امرونهی شده است]. زمانی یک کتاب می تواند برای بچه مفید باشد که اول درست انتخاب گردد و بعد درست خوانده گردد.
با قصه می توانیم مفاهیم آموزشی را در فکر بچه ها ماندگار کنیم
در کنار روان شناسان، معلم ها هم می توانند کمک گرِ بزرگی برای بچه ها باشند. به ویژه که در دوره کرونا آموزش به صورت مجازی شد و آن ها از امکانات دیگری استفاده کردند تا بتوانند کمبودهای به وجودآمده را جبران نمایند. یکی از این معلم های پرتلاش خانم هاشمی و همسرشان آقای دهقانی هستند. آن ها معلم مقطع ابتدایی اند و تجربه های گوناگونی دراین باره به ما ارائه داده اند.
خانم مهشاد هاشمی که اهل مشهد است درباره تأثیر قصه بر آموزش مفاهیم مختلف به بچه ها می گوید:
از قصه و داستان زیاد استفاده می کنم، به خصوص برای درس ریاضی. چون حس می کنم که می تواند خیلی برای بچه ها مفید باشد. چندروز قبل در کلاس سوم ابتدایی درسی را باید به بچه ها آموزش می دادم که مقدمه ای برای آموزش ضرب بود. در این مرحله من از قصه و ماجرا استفاده کردم و نتیجه خوبی داشت. حتی اگر این قصه را خودم در همان لحظه ساخته باشم. چون درس ریاضی سخت و مفاهیمش فکری تر است با قصه و داستان بهتر می گردد آن را آموزش داد.
آقای دهقانی هم در ادامه درباره اهمیت و جذابیت قصه برای بچه ها می گوید:
من تجربه استفاده از قصه را با بچه ها زیر 6 سال داشته ام. می خواستم سینه خیز رفتن و شستن مرتب دست هایشان را در کلاس ورزش به آن ها آموزش دهم. پس قصه هزارپایی را برایشان تعریف کردم که می خواسته غذا بخورد ولی دست هایش را نمی شسته و دل درد می گیرد. بچه ها برای کمک به هزارپا باید به صورت سینه خیز به درونِ این هزارپای اسباب بازی می رفتند و در نقش دکتر شکمش را تمیز می کردند و حال او را خوب. بعد از آن ها می خواستم که به هزارپا یاد بدهند دست هایش را قبل از غذاخوردن بشوید تا مریض نگردد. این کار و این قصه به آن ها برای یادگیری خیلی کمک کرد و آن ها حتی بعد ها هم به یاد آن قصه می افتادند. مفاهیم آموزشی با قصه در فکر بچه ها تثبیت می گردد.
قصه ها می توانند در دوره کرونا ناجی و نجات بخش بچه ها باشند
حال باید بگوییم اهمیتِ قصه ها در زندگی آدم ها به ویژه گروه سنی کودک از کجا می آید؟ اولین قدم این مرحله کجاست؟ بی شک نویسنده داستان ها مهم ترین و اولین عنصر این فرآیند است. نویسنده ها هم مانند سایر آدم ها در جامعه زندگی می نمایند و بالا و پایین های به وجود آمده در سراسر جهان را درک خواهند کرد. مانند ماجرای بیماری کرونا. و حالا تصمیم با آن هاست که این ایده بزرگ را چه طور در داستان هایشان جای دهند و چه طور ارتباط بین قصه ها و بچه ها را شکل بدهند.
در همین رابطه، سمیه سیدیان، نویسنده کودک و نوجوان درباره اهمیت وجود قصه ها در زمان بحران ها مانند بیماری کرونا که شبیه یک جنگ جهانی است می گوید:
با وجود این که کرونا هم از لحاظ روانی و هم از لحاظ اجتماعی آسیب های زیادی به بچه ها زده، اما کرونا ماندنی نیست. به هر حال یک روزی زندگی عادی از سر گرفته می گردد . بچه ها باید بتوانند دوباره در روزگار عادی بازی نمایند، درس بخوانند و زندگی نمایند. تشبیه جالب کرونا به جنگ عجیب و ترسناک بود. همانطور که جنگ هم باعث از بین رفتن نزدیکان یک کودک می گردد، بچه ها و خانواده ها در رویارویی با کرونا هم همین راستا پر از اضطراب را تجربه نموده اند.
در همین آماری که به تازگی منتشر شد، متوجه شدیم که بچه ها و نوجوانان زیادی در اثر کرونا، خانواده خود را از دست داده اند؛ اما همچنان دلم می خواهد بچه ها و نوجوانان عزیز بدانند که کرونا هم مثل جنگ های بین کشورها یک روزی تمام می گردد. وقتی تمام گردد، جهان هم تغییر می نماید. همچنان که بچه ها در این راستا به رشد روحیِ تازه ای می رسند؛ هرچند تلخ و سخت.
کرونا مثل یک عامل بزرگ تخریب، در قصه ها جاری ست. از طرفی جهانی بچه ها، جهانی خیالات است. جهانی فانتزی ها، قهرمان و ضد قهرمان، نیروهای اهریمنی و بد در برابر نیروهای خوب و نیک. و به طور ضمنی و ناخودآگاه و در راستا کهن الگوها، بچه ها می دانند که خوبی پیروز می گردد.
قصه ها می توانند در این برهه از زمان که بچه ها و خانواده ها درگیر هیولایی به نام کرونا هستند، ناجی و نجات بخش جهانی آن ها باشند. بچه هایی که می توانند خودشان را در صندلی نیروهای مبارز و ارتش مبارزین با نیروی پلید کرونا ببینند. بچه ها می توانند قصه هایی با درونمایه کرونا را راهی برای بیرون رفتن از یکنواختی و روزهای بی افت و خیز قرنطینه و بیماری ببینند.
از قصه ها برای تخیل و سفر به جاهایی که در حالت عادی ممکن نیست، استفاده می کنیم
نقش خانواده ها همان طور که در زمینه های مختلف مرتبط با بچه ها مهم است، در زمینه قصه درمانی هم پررنگ است. خانم مرضیه حق خواه ساکن تهران و کتاب خوان فعالی است. او مادر یک دختر شش ساله و یک پسر سه ساله است و درباره آثار کرونا بر بچه ها می گوید:
کرونا قطعا تأثیر داشته است. همین خانه نشینی ها و حذف خیلی از سرگرمی هایی که قبلا می شد داشت مثل؛ رفتن به پارک و ارتباط با دوستان. که البته چندماه اول خیلی سفت وسخت حذف نموده بودیم ولی کم کم و به صورت محدود گاهی این سرگرمیات را هم داریم. تنهایی و حذف این بازی ها و به طور دائم در خانه ماندن، بچه ها را عصبی و خسته می نماید و بهانه گیری هایشان زیادتر می گردد.
از قصه ها برای تخیل و سفر به جاهایی که در حالت عادی ممکن نیست، استفاده می کنیم. یکی از سرگرمیات عمده ما کتاب خواندن قبل از خواب بوده و هست. حتی قبل از کرونا. و این مورد باعث شده است که همه چیز به طور کامل در خانه ما تغییر نکند و برخی سرگرمیاتی مثل کتاب خواندن هنوز مثل قبل یا حتی بیشتر جایگزین سرگرمیات دیگر گردد.
از قصه ها هم برای ایجاد تجربه های متنوع و نو استفاده می کنم. برای مثال؛ از یکی دو تا کتابی که درمورد خود کرونا بوده است استفاده نموده ام. کتاب هایی که تمرکزشان بر رعایت پروتکل های بهداشتی بوده. و به آ ن ها امید داده است که اگر این مراقبت ها را انجام دهیم، کرونا به زودی تمام می گردد.
کتاب های متنوعی برای بچه ها می خوانم. بیشتر آن ها هم به صورت الکترونیکی است و از پلتفرم طاقچه بخش طاقچه بی نهایت استفاده می کنم. برای مثال؛ مجموعه کتاب های فیگی و فیلی که در طاقچه موجود است واقعا خوب اند. طنز خیلی ظریف و خوبی در آن هاست و از دوستی و مهربانی می گوید. این کتاب ها را بچه های من خیلی دوست دارند و برای خوب شدن حال شان، خیلی استفاده می کنیم. به طور عجیبی بچه های من با وجود سلیقه های متفاوت، این مجموعه را دوست دارند.
در خاتمه باید گفت کرونا هم مانند اتفاق های بزرگ دیگری که در جهان اتفاق افتاده است، یک روزی تمام و یا کنترل می گردد. طوری که ما و بچه هایمان بتوانیم دوباره به زندگی عادی ادامه دهیم. بتوانیم دوباره بیرون از خانه و در تعامل با مردم زندگی کنیم و سرگرم شویم. اما بچه ها ریشه اند، و ریشه هر گیاهی هم بیشترین مراقبت را احتیاج دارد تا درست و کامل رشد کند. در راستا این رشد می توانیم از ابزارهای سالم گوناگونی استفاده کنیم، که قصه ها یکی از آن هاست. یکی از مهم ترین و هیجان انگیزترین روش ها.
منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران