3 کتاب مهم که برای آشنایی با انقلاب مشروطه در ایران باید بخوانید
به گزارش مجله فان پی سی، انقلاب مشروطه، نقطه عطف مهمی در تاریخ ایران به شمار میرود. این انقلاب اولین خیزش پیروز ایرانیان برای دستیابی به آزادی و عدالت بود و انسان های بزرگی برای تحقق آن کوشش کردند و در این راه متحمل سختی های فراوانی شدند و حتی جان خود را هم از دست دادند. انقلاب مشروطه ایران در 14 مرداد سال 1285 به پیروزی رسید.
پیش زمینه های انقلاب مشروطه
اولین تجربه شوکه نماینده ایرانیان، شکست در جنگ های ایران و روسیه و از دست دادن بخش قابل توجهی از قلمروی شاگ بود. برای بسیاری از نخبگان و اندیشمندان ایرانی این سوال پیش آمد که چرا ایران عقب ماند و نتوانست از قلمروی خود دفاع کند. عباس میرزا، قائم مقام فراهانی و امیرکبیر شخصیت های برجسته ای بودند که کوشش می کردند با ریشه یابی مسائل ایران، ضعف ها و عقب ماندگی ها را جبران نمایند. اما بنابر دلایل گوناگون در پیشبرد اصلاحات خود ناتوان ماندند.
با این حال پیشنهاد امیرکبیر مبنی بر فرستادن تعدادی از ایرانیان مستعد به خارج از کشور و یادگیری علوم نو تحقق یافت. علاوه بر این با تاسیس دارالفنون که استادانی غربی داشت، ارتباط میان نخبگان ایرانی و اروپایی برقرار شد. حضور ایرانیان در محیط های آکادمیک غربی سبب شد که با اندیشه های مدرن و مبانی فکری تمدن غرب آشنا شوند. علاوه بر این ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار هم سفرهایی به کشورهای اروپایی داشتند، هر چند این سفرها، منجر به تحول فکری پادشاهان قاجار نشد اما بسیاری از شاهزادگان و اعضای خاندان سلطنتی، تحت تاثیر پیشرفت های عظیم اروپا قرار گرفتند. در آینده نزدیک تعدادی از این شاهزادگان در صف مشروطه خواستار قرار می گیرند .
تجارت ایران با روسیه و امپراطوری عثمانی سبب شد که طبقه نوی از تجار و بازرگانان ایرانی شکل بگیرد که خواستار پیشرفت و ترقی سرزمین شان هستند. این تجار ارتباط مستحکمی با علما و روحانیون شیعه داشتند و همین پیوندها سبب می شد تا دغدغه ها و نگرانی هایشان به گوش علمای مذهبی نجف، قم و تهران برسد. به عبارت بهتر می توان گفت که انقلاب مشروطه حاصل ائتلاف شاهزادگان و اشراف ترقی خواه، روحانیون روشن ضمیر، تجار و تحصیل کردگان بود.
جرقه های انقلاب مشروطه
پیش از وقوع انقلاب مشروطه، ایران درگیر مسائل و بحران های گسترده ای بود. کشور از نظر اقتصادی ورشکسته بود و عملا دستگاه بروکراسی دولتی وجود نداشت. علاوه بر این، ایران در برابر اپیدمی هایی مثل وبا بسیار آسیب پذیر بود و دولت به علت نداشتن بودجه نمی توانست کشور را قرنطینه کند. با بروز اپیدمی وبا، بخش قابل توجهی از جمعیت ایران تحت تاثیر این بیماری قرار گرفتند به همین علت صادرات تنباکوی ایران کاهش پیدا کرد. زیرا بسیاری از کشاورزان جان باختند. دولت به منظور جبران کسری بودجه، برای واردات کالاهایی نظیر قند، تعرفه سنگینی وضع کرد و این تعرفه گذاری قیمت قند را که یکی از اساسی ترین کالاهای مصرفی ایران به حساب می آمد؛ نزدیک به 40 درصد افزایش داد و بسیاری از مردم را خشمگین کرد. در چنین شرایطی حاکم تهران، علاءالدوله تقصیر را به گردن تجار و بازاریان انداخت و تعدادی از آن ها را بازداشت کرد و به فلک بست. چنین برخوردی خشم تجار تهران را برانگیخت و آن ها با بست نشینی در حرم حضرت عبدالعظیم، پناه بردن به سفارت بریتانیا و ارسال تلگراف به علمای قم و نجف، اعتراض خود را به این برخورد توهین آمیز اعلام کردند و خواستار تاسیس عدالت خانه شدند.
پیش از این هم گروه های مختلفی از اندیشمندان و روشنفکران با تشکیل دادن انجمن های مخفی در تبریز و تهران و اصفهان، درباره مسائل کشور گفت وگو می کردند. یکی از این جمعیت ها، انجمن باغ میکده نام داشت. اعضای این مجمع، تاثیر چشمگیری بر آن چیزی که در آینده مشروطه نامیده می شد؛ گذاشتند. با آن که در ابتدای اعتراضات، هدف صرفا تاسیس عدالت خانه بود، خیلی زود مطالبات توسعه پیدا کرد. بسیاری از ایرانیانی که با اروپا آشنایی داشتند خواستار تاسیس مجلسی بودند تا نمایندگانشان بتوانند قدرت شاه را محدود نمایند و بر عملکرد دولت نظارت داشته اند.
واژه مشروطه در این جا متولد شد. بست نشینی تعدادی از شهروندان در سفارت بریتانیا ادامه پیدا کرد و روحانیون و علما در اعتراض به تداوم استبداد، تهران را ترک کردند و به شهر قم رفتند. با ایستادگی مشروطه خواستار، مظفرالدین شاه در 14 مرداد سال 1285 خورشیدی فرمان مشروطیت را امضا کرد، در این فرمان به تاسیس مجلس شورای ملی اشاره شده است. به این ترتیب برای اولین بار در تاریخ ایران، شاه حق مشارکت مردم در اداره کشور را به رسمیت شناخت. این پیروزی عظیم سراسر کشور را غرق در شادی و سرور کرد. ایرانیان تحت تاثیر انقلاب مشروطه، با مفاهیمی نظیر حکومت قانون، حق مالکیت، حق مشخص سرنوشت، تفکیک قوا، آزادی و برابری آشنا شدند. با آن که جنبش مشروطه فراز و فرود بسیاری داشت و همه اهداف آن انقلاب تحقق پیدا نکرد اما ایرانیان وطن دوست و آزادی خواه از این خیزش مردمی به نیکی یاد می نمایند.
آشنایی با اندیشه های مشروطه خواستار و بازخوانی نظرات آن ها، برای علاقه مندان به تاریخ معاصر ایران، امری ضروری به شمار میرود. در ادامه تعدادی از کتاب های مرتبط با انقلاب مشروطه معرفی می شوند .
1. مشروطه ایرانی
کتاب مشروطه ایرانی به وسیله ماشاء الله آجودانی، تاریخ پژوه و نویسنده برجسته ایرانی نوشته شده است. دکتر آجودانی در حال حاضر ریاست کتابخانه مطالعات ایرانی لندن را بر عهده دارد . کتاب مشروطه ایرانی از دو بخش اساسی تشکیل شده است. در بخش اول به نیروهای اجتماعی موجود در ایران در زمان قاجار اشاره می گردد و قدرت شاه و نهاد روحانیت مورد آنالیز قرار می گیرد.
بخش دوم این کتاب به معرفی افکار و اندیشه های تعدادی از شخصیت های مهم مشروطه خواستار می پردازد. در این قسمت با نگرش های میرزا ملکم خان، مستشار الدوله، مشیرالدوله، میرزا حسن رشدیه و میرزا علی خان امین الدوله آشنا می شویم .
2. انقلاب مشروطه ایران
کتاب انقلاب مشروطه ایران به قلم ژانت آفاری، استاد تاریخ دانشگاه کالیفرنیا است. او به طور ویژه در زمینه تاریخ معاصر اجتماعی ایران پژوهش نموده است. کتاب انقلاب مشروطه ایران حوادث سال 1285 تا 1290 را پوشش می دهد. این کتاب 5 بخش اصلی و دوازده فصل دارد. بخش اول کتاب درآستانه نامیده شده است و به پیش زمینه های انقلاب مشروطه می پردازد. بخش دوم درباره مشروطه اول است که در آن، شکل گیری مجلس اول، تشکیل فراکسیون ها و ائتلاف های نو و به تخت نشستن محمدعلی شاه مورد آنالیز قرار می گیرد. علاوه بر این، به شرایط مطبوعات در این دوره هم پرداخته می گردد.
بخش سوم کتاب انقلاب مشروطه ایران، به نیروهای اجتماعی فعال در مشروطه می پردازد و نقش طبقات مختلف را مورد آنالیز قرار می دهد.
بخش چهارم کتاب به تامل در دوران استبداد صغیر اختصاص دارد و در آن به مقاومت آذربایجان و فتح تهران و خلع محمدعلی شاه از سلطنت اشاره می گردد.
بخش پنجم کتاب به دوران مشروطه دوم اختصاص دارد. در این دوره، گروه ها و احزاب مختلف مشروطه خواه مورد آنالیز قرار می گیرتند و با اندیشه های آن ها آشنا می شویم. علاوه بر این به ماجرای اخراج مورگان شوستر و حمله روسیه به ایران هم پرداخته می گردد.
3. مسالک المحسنین
کتاب مسالک المحسنین نوشته عبدالرحیم طالبوف تبریزی است. طالبوف در سال 1213 در شهر تبریز به جهان آمد او در شانزده سالگی به قفقاز رفت و در آن جا ساکن شد. به نظر می رسد که طالبوف با زبان های روسی، فرانسوی و عربی آشنایی داشته است. طالبوف زبانی ساده و بی تکلف دارد و در نوشته های خود کوشش می نماید تا مفاهیم روز را به فرمی ساده به خوانندگان انتقال دهد. کتاب مسالک المحسنین، سفرنامه ای خیالی است که در آن گروهی از رجال و دانشمندان برای نقشه برداری راهی قله دماوند می شوند. در خلال این داستان خیالی، میان همراهان بحث و گفت وگوهای فراوانی در می گیرد و آن ها در طول راه با گروه های مختلفی روبرو می شوند. این کتاب کوشش می نماید که مسائل، باورهای غلط و فساد حاکم بر ایران را نشان دهد. شیخ فضل الله نوری، عبدالرحیم طالبوف را بابت نگارش این کتاب تکفیر کرد و از مردم خواست تا خواندن این اثر را تحریم نمایند. با این حال کتاب فوق در میان آزادی خواستار و نیروهای مترقی، خوانندگان فراوانی را پیدا نمود. طالبوف در دور اول مجلس شورای ملی، به اسم نماینده مردم تبریز انتخاب شد. اما به علت تکفیر شدن و کهولت سن و ضعف بینایی به کشور بازنگشت. او در سال 1290 در داغستان روسیه درگذشت.
منبع: دیجیکالا مگ