سلایق و علایق سینمایی فرزاد موتمن؛ دنبال تنوع می گردم! - مجله فان پی سی

به گزارش شهروند، از سینماگرانی است که به راحتی می توانند به اسم دیوانه سینما معرفی شوند. سینماگری با اشتیاقی عمیق نسبت به سینما که اطلاعات پردامنه ای از این هنر- صنعت و البته مدیوم خلاقانه رسانه ای دارد. برای همین هم هست که هر نوع بحث و گفت وگویی درباره علایق و سلایق سینمایی فرزاد موتمن راه به مسائلی مجذوب نماینده باز می نماید…

سینما چیه؟!

فرزاد موتمن درباره سینمای محبوب و فیلم های مورد علاقه اش می گوید که هر انتخابی در این زمینه باید با این پیش زمینه ذهنی انجام گردد که در هر گونه صحبتی درباره سینمای ایران در واقع صحبت از سینمای در حال توسعه ای است که نگاه اغلب سینمادوستان جهان را به خود جذب نموده است. برای همین هم فیلم های مورد علاقه من -یا هر کس دیگری- یک لیست سلیقه ای از فیلم هایی است که دوست شان داریم و البته فیلم هایی که دوست شان نداریم. موتمن بعلاوه می گوید که در مباحثی مانند انتخاب محبوب ترین فیلم های عمرش سعی می نماید از هر نوع تظاهر و خودنمایی و فرهیختگی نمایشی دور بماند و برای همین هم در جدیدترین گفت وگوی تلویزیونی اش به کنایه می گوید که من نه کتاب خوان، نه فیلم بین و نه فرهیخته هستم و اصلا از این بحث ها خوشم هم نمی آید. برای همین هم برای من فرزاد موتمن اصل سینما فیلم کمدی است. توجه کنید که می گویم فیلم کمدی، نه سینمای برگمان یا گدار. بلکه برای من سینما یعنی جری لوئیس و در سینمای خودمان هم کوشش نموده ام اغلب در این راستا فیلم بسازم.

سینما آینه زمان

به باور فرزاد موتمن سینما باید بازتاب دهنده دورانش باشد. این درسی است که سینما در هر جای جهان باید از هالیوود بگیرد که این خصیصه را دارد. در واقع با اینکه هالیوود بیشتر به اسم ماشین پولسازی، ابزار سرمایه داری و البته رویاسازی شناخته می گردد، اما فراموش نباید کرد که مثبت ترین جنبه هالیوود که اغلب به آن توجه نمی گردد، همراهی هالیوود با جامعه اش است. چیزی که باعث شده همواره به تحولات اجتماعی واکنش نشان دهد.

فرزاد موتمن در شرح بیشتر همراهی هالیوود با تحولات اجتماعی آمریکا به دهه30 آمریکا اشاره می نماید که در آن دوره فضای گنگستری در آمریکا حاکم بود و برای همین هالیوود هم رویکرد زیادی به ژانر گنگستری نشان داد. یا مثلا در دهه 50 و همراه با رشد مبارزات اجتماعی علیه نژادپرستی، هالیوود هم به سرعت واکنش نشان می دهد و فیلم هایی درباره سیاه پوستان و با ستارگان سیاه پوست می سازد. در دهه 60 هم شاهد حساسیت مردم و جامعه آمریکا به مسائل زنان و رشد و افزایش جنبش های حقوق زنان هستیم و می بینیم که هالیوود هم با ساخت انبوهی فیلم درباره زنان قدرتمندی که مردان را به زانو درمی آورند، به این موضوع واکنش نشان می دهد. در واقع مسائل این دهه باعث تحول شخصیت زنان در هالیوود می گردد. فرزاد موتمن در ادامه درباره تعهد اجتماعی هالیوود به برگزار نشدن اسکار در آن سالی اشاره می نماید که مارتین لوترکینگ نماد مقاومت علیه تبعیض نژادی چند روز قبل از برگزاری مراسم اسکار ترور شد و هالیوود هم در همراهی با جامعه نه تنها مراسم اسکار را برگزار نکرد بلکه عملا عزای عمومی گفت. به عقیده سازنده فیلم هایی مانند سراسر شب و خداحافظی طولانی سینمای ایران هم در سال های زیست خود کوشیده یکپارچگی خود را با جامعه به نمایش بگذارد و از این منظر اغلب فیلم های دوره های مختلف سینمای ایران بازتاب دوران ساخت شان هستند.

سینمای یکنواخت ایران

اما از نگاه فرزاد مؤتمن جای خالی ژانر در سینمای ایران یکی از مهم ترین کمبودهای این سینما را پیش چشم می آورد. کمبودی که باعث شده بیشتر فیلم های ایرانی آثاری اجتماعی و در شکل و مضمون تا حد زیادی شبیه همدیگر جلوه نمایند.

موتمن که خود در کارنامه اش فیلم های زیادی در ژانرهای گوناگون دیده می گردد، عقیده دارد که یکی از دلایل مجذوب نمایندهیت سینما این است که سینما قاعده و قانونی ندارد. این یعنی هر کس هر فیلمی را که دوست دارد می سازد. علت تنوع ژانری آثار فیلمسازان قدیمی و به اصطلاح کلاسیک هالیوود هم جز این نیست. قاعده ای که در سینمای ایران هم می توانست مصداق داشته باشد و فیلمسازان بر اساس طرز فکر و علایق خود فیلم بسازند. فرزاد موتمن در ادامه علت عدم تنوع ژانری سینمای ایران را این موضوع می داند که سینماگران ایرانی ساخت فیلم در ژانرهای مختلف را تمرین ننموده اند: … و گرنه همه شکل ژانری را در سینمای ایران می توان ساخت. اما چون تمرین نداریم، می ترسیم که به ما حمله گردد یا دست مان بیندازند. به خصوص به این علت که جامعه ما با اینکه فیلم بین نیست و سواد سینمایی ندارد، اما به شدت اهل قضاوت است و زمانی که با چیزهای بیگانه برخورد کند، به آسانی به آن حمله ور می گردد.

منتقدان ناآگاه

فرزاد موتمن که در ژانرهای گوناگونی فیلم ساخته؛ می گوید که همه چیز هم در علاقه به ژانرهای گوناگون منحصر نمی گردد و او هم مثل خیلی های دیگر برخی از فیلم هایش را به دلایلی جز علاقه به سینما ساخته است: من هم فیلم هایی ساخته ام که خودم دوست شان نداشتم. به هر حال من هم یک فیلمسازم و در عین حال یک آدم خیلی معمولی هم هستم و فیلم هایی هم می سازم که شاید برخی از آنها ویژگی هایی هم دارند که به شان افتخار می کنم. در واقع چیزی که من در کارنامه ام بهش افتخار می کنم، این است که برخی از فیلم های من یگانه اند. یعنی همان یکی هستند. مثل شب های روشن و سراسر شب که تکرار نمی شوند. اما در عین حال فیلم هایی هم دارم که خودم دوست شان ندارم.

موتمن اما به رغم ابراز نارضایتی از برخی از فیلم هایش از ساخت هیچ کدام از فیلم هایش پشیمان نیست. او می گوید که با اینکه برخی از فیلم هایش مانند شب های روشن یا مثلا صداها و خداحافظی طولانی از نظر منتقدان فیلم های محبوب تری هستند و بی تردید ادامه فعالیت موتمن در آن فضاها می توانست موفقیت تضمین شده تری برایش در پی داشته باشد؛ اما از اینکه در ژانرهای گوناگون فیلم ساخته -که حتی برخی شان را دوست هم ندارد- پشیمان نیست. موتمن می گوید: اینکه یک فیلمساز همواره یک جور فیلم بسازد، خیلی خسته نماینده است. حداقل اینکه ذات من این جوری نیست. یعنی می خواهم فیلم های متفاوتی بسازم. به عقیده فرزاد موتمن اینکه منتقدان به برخی از فیلم ها بیشتر علاقه دارند، به این معنی نیست که آنها فیلم های بهتری هستند و منتقدان درست می گویند: من سال جاری فیلمی داشتم به نام سراسر شب که مورد حمله برخی از منتقدان نهاده شد. حمله منتقدان اما به جای ناراحتی، مرا خشنود تر می کرد. مثلا نقدهایی که در برنامه هفت انجام شد، واقعا برایم رضایت بخش بود.

چون تقصیر من نبود که منتقد ما فیلم نمی بیند و سواد سینمایی ندارد و حتی مثلا نمی فهمد که این فیلم نوعی ادای دین به فیلم آلفاویل گدار است. برای همین هم وقتی می بینم که منتقد ما این آگاهی را ندارد، نسبت به کار خودم مشکوک نمی شوم. چون من کارم را آگاهانه انجام می دهم و دقیقا می دانم چه می کنم، بنابراین برخی از واکنش های منفی برای من مثبت هستند و نشان می دهند که من کارم را درست انجام داده ام. فرزاد موتمن می گوید: برخی از این منتقدان به کلی از موضوع دور و پرت هستند. یعنی با چیزی بزرگ شده اند و با همان هم دارند ادامه می دهند. احمقانه است که بخواهی فیلمی از گدار را بر اساس کتاب سید فیلد نقد کنی.